1964’ün ilkbaharında, Stanley Kubrick’in, “dillere destan bir bilim kurgu filmi” yapabileceği bir fikrimin olup olmadığını soran mektubunu alalı çeyrek yüzyıldan fazla oluyor. Şimdi 2001, birkaç yıl ötede olduğu halde o yıllarda -bugün yaşayan birçok insanın henüz doğmamış olduğu o yıllarda- bu kadar uzak bir geleceğin ruhunu yakalayabilmek neredeyse imkansızdı…
Bu duruma biraz boyut kazandırması açısından, izin verirseniz her şey kafamda yeni oluşmaya başladığı sıralarda, 1971’de yazdığım (büyük ölçüde) kurgusal olmayan girişimlerimizden biri olan The Lost Worlds of 200T den (2001’in Kayıp Dünyaları) şöyle bir alıntı yapmak istiyorum:
”64’ün ilkbaharında… Ay’a iniş uzak bir geleceğe ait psikolojik bir hayal gibi görünüyordu hala. Kuramsal yönden bunun kaçınılmaz olduğunu biliyorduk; duygusal yönden ise buna gerçekten inanamıyorduk.. İlk çift kişilik Gemini uçuşu (Grissom ve Young) başka bir yıl gerçekleşmeyecekti ve Ay yüzeyinin doğası hakkındaki tartışmalar şiddetlenerek sürüyordu… NASA filmimizin bütün bütçesini karşılıyordu (10.000.000 Amerikan Dola-rı’ndan fazla) ancak her geçen gün uzay keşiflerinde ilerleme kaydedilemiyordu. Ancak belirtiler açıktı: Sık sık Stanley’ye filmin ilk kesintisiz gösterimde olduğu sırada insanoğlunun da gerçekten Ay’da yürüyeceğini söylüyordum… O halde, en önemli meselemiz önümüzdeki birkaç yılda olacak olaylar yüzünden modası geçmeyecek, ya dakötü ve gülünç hale gelmeyecek bir hikaye yaratmaktı. Geleceği önceden tahmin etmek zorundaydık. Bunu yapabilmenin yollarından biri, içinde bulunduğun zamanın oldukça ilerisini düşünerek, olay ve olguların bizi sollayıp geçmesi tehlikesini ortadan kaldırmaktı. Diğer yandan, eğer aşın derecede düşünecek olsaydık, bu sefer de seyircimizle iletişimimizi kaybetmek gibi korkunç bir tehlikeyle karşılaşırdık…”
Evet, 2001: A Space Odyssey (2001: Bir Uzay Efsanesinin başarısı tarihe geçti; öyle ki film, şimdiye dek çekilmiş en etkili filmlerden biri olarak anılıyor ve “tüm zamanların ilk on filmi” listesindeki sabit yerini neredeyse hep koruyor. Eğer bu listenin son halini görmek isterseniz, hem filmin tamamını, hem de yapıma ilişkin geniş bir arşivi içeren muhteşem Voyager-Criterion video-diski-ne bakabilirsiniz. Bu diskte çekim aşamasından görüntüler, yapımda emeği geçen oyuncular, bilim adamları ve teknisyenler ile yapılan konuşmaları bulabilirsiniz. Aynca burada genç Arthur C. Clarke’ın birkaç yıl sonra Ay yüzeyine yerleştirilecek araçların bulunduğu, Grumman Airc-raft’taki Ay Modülü toplantı salonunda yapılan röportajını seyredebilirsiniz. Bu bölüm film ve son Apollo, Skylab ve Shuttle uçuşlarının -ki bu uçuşların bazıları Stanley’nin öngörüleri kadar inandırıcı görünmüyordu – arasında kurulan ilginç karşılaştırma ile sona eriyor.
Dolayısıyla benim kafamda bile, kitap ve filmin birbirine ve gerçeğe karışmış olması oldukça şa-
şntıcıdır; bazı sonuçlar (aşağıya bakınız) ise durumu daha kanşık hale getirmektedir. Bu yüzden en başa dönüp bütün bunlann nasıl başladığını hatırlatmak istiyorum…
Nisan 1964’te Seylan’dan ayrıldım ve TIME/LI-FE’ın Man and Space (İnsan ve Uzay) kitabının yayım işlerini tamamlamak üzere New York’a gittim. O güne ait yazılı anılarımdan şu alıntıyı yapmaktan kendimi alamıyorum:
Seylan’ın tropik cennetinde geçirdiğim birçok yıldan sonra tekrar New York’a dönmek oldukça tuhaf geldi. Filler, mercan kayalıkları, musonlar ve batık define gemileri arasındaki tekdüze bir hayattan sonra ev ile iş arasındaki geliş gidiş -IRT’deki sadece üç istasyon arasında olsa da-alışılmadık bir yenilik olmuştu benim için. Gizemli işlerine giden Manhattan’lılann tuhaf bağırtıları, insana mutluluk veren güler yüzleri ve hiç kaybolmayan kibar hareketleri; ayrıca tertemiz yeraltı istasyonlarında işleyen rahat trenleri, Levy’nin ekmeğinin, New York Post’un, Piel’in birasının ve birbirleriyle yarışan ve ağız yoluyla alınan kanserojen madde içeren markaların (amatör sanatçılar tarafından genellikle güzelce süslenen) tuhaf ürünlerinin reklamları bende sürekli bir hayranlık uyandırıyordu. Ancak insan zamanla her şeye alışıyor ve bir süre sonra (yaklaşık on beş dakika) o büyüleyicilik kayboluyordu. (Repon on Flanel Three. “Son of Dr. Strangelove”dan -Gezegen Üç Raporu: Dr. Strangelo-ve’m Oğlu-).
Man and Space adlı çalışmam pek aksaklık olmadan ilerledi; çünkü her ne zaman TIME/ LIFE’ın bağnaz araştırmacılarından biri bana “Bunu hangi kaynağa ya da kişiye dayanarak söylediniz?” diye sorduğunda ona Basilikos* bakışımı yöneltip “Şu anda o kaynağa bakıyorsunuz” diye cevap verirdim. Stanley ile ek bir iş yapmak için oldukça fazla enerjim vardı. Ve ilk karşılaşmamız 23 Nisan’da Trader Vic’s’da oldu (Orada bulunduğumuza dair bir tabela koymalılar). Stanley hala son filmi Dr. Strangelove’da elde ettiği başarının tadını çıkarıyor, bu arada daha ihtiraslı bir tema arıyordu. İnsanoğlunun evrendeki yeri hakkında bir film yapmak istiyordu. Bu türden projeler eski ya da yeni ekoldeki öncü stüdyoları bile kalp sektesine uğratabilecek nitelikteydi. Bugün bile, Plollyv/ood’un bu projeyi kabul ettiğini hayal etmek çok zor.
İlgilendiği konu üzerinde anında uzman olabilen Stanley, çabucak birçok kütüphanedeki bilim ve bilim-kurgu dokümanlarını yutmuştu. Ayrıca adı merak uyandıran Sbadow on the Sun (Gü-neş’teki Gölge) adlı bir kitabın telif haklarını dahi almıştı. Onun hakkında pek bir şey hatırlamıyorum; yazarının adını bile hatırlayamıyorum; sanırım bilim-kurguculardan değildi. Her kim idiyse, umarım kendisinin kariyerini baltaladığımı as-
* (nefesi ve bakışlarıyla canlıları öldürebilme gücü olan yılana benzer yaratık, ç n.)
la öğrenmez, çünkü Kubrick’e çok geçmeden Clarke’ın başka insanların fikirlerini geliştirmekle pek ilgilenmediği söylenmişti. Bu konu kapandıktan sonra tamamen yeni birşeyler yaratmaya karar verdik.
Şimdi, bir film yapmadan önce bir senaryonuzun ve senaryonuz olmadan önce de bir hikayenizin olması gerekiyor. Bazı avangard yönetmenler son söylediğim olmadan da birşeyler yapmaya çalıştılar ancak onların çalışmalarını sadece birkaç sanat tiyatrosunda görebilirsiniz. Stanley’ye kısa hikayelerimi vermiştim ve birinin, “The SentineP”in (Gözcü), üzerine konuyu kurabileceğimiz temel düşünceye sahip olduğuna karar verdik.
“Gözcü”, 1948 Noeli’ndeki bir enerji patlaması sırasında yazılmıştı. BBC’nin düzenlediği kısa hikaye yarışmasına girmek için yazmıştım. Dereceye bile girememişti ve neyin kazandığını bazen merak ediyorum (muhtemelen Tunbridge Wells’deki bir epikti). Şu anda bu o kadar sık * antolojilere koyuluyor ki konusunun, Ay’da yabancı varlıklar tarafından yapılmış, insanoğlunun oraya gelmesiyle çalışmayı bekleyen bir çeşit hırsız alarmının keşfi olduğunu söyleyebilirim.
200Tin genellikle “Gözcü” üzerine kurulduğu söylenir ancak bu oldukça basite indirgemek olur. Bu ikisi arasında meşe palamudu ve meşe ağacı arasındaki gibi bir ilişki var daha çok. Fil-
* İlk antolojim “Expedition to Earth -Dünya’ya ,, Yolculuk”ta tekrar basıldı.