Hı r ç ı n l a r d a n , ö f k e l i i n s a n l a r d a n sö z aç ı l m ı ş k e n bü t ü n o günk ü
uysallığ ım ı an ım s am a d a n edemey e c e ğ im . Sab a h ı n i l k s a a t l e r i n d e bunaltı c ı , tu h a f b i r can s ı k ı n t ı s ı do l d u r mu ş t u yü r eğ im i . Ben im gibi yalnı z b i r ad am ı , he r k e s t e r k ed i y o r mu ş , he r k e s bend e n kaçı y o rmuş g i b i b i r duy gu va r d ı i ç i m d e . “Her k e s ” l e k im l e r i kast ettiğimi so rm ak hak k ı n ı z d ı r . Çünkü ne r d e y s e , s e k i z yı l d ı r , yaş a d ığ ım şu Pe t e r s b u r g ken t i n d e b i r t a n e b i l e t a n ı d ı k edinemedim. Ama tanı d ı k ben im ney im e ? Za t e n Pe t e r s b u r g ‘ u baştan başa tanı r ı m , onun i ç i n bü t ü n ken t ka l k ı p , ya z l ı ğ a gidince haklı o l a r a k he r k e s i n ben i t e r k e t t i ğ i n i düşünmey e başladım . Ya l n ı z baş ım a ka l d ı ğ ım ı gör ü n c e de , büyü k b i r korkuya kapı l a r a k üç gün ney e uğrad ığ ım ı an l am a d a n , ken t i n sokakları n d a do l a ş t ı m du r d um . Neva Cadd e s i ‘ n e , pa r k a , den i z kı y ı s ı n a , dah a ner e y e g i t t i y s e m h i ç b i r ye r d e , bü t ü n b i r y ı l hep aynı s a a t t e gö rmey e a l ı ş t ı ğ ı m k im s e l e r i n t e k i n i b i l e göremedim. Onlar beni elbet bilmezler, ama ben onları t a n ı r ı m , hem de yakı n d a n t a n ı r ı m , hep s i n i n de yüz ü ha t ı r ı m d a d ı r .
Onları n s e v i n c i ben im s e v i n c i m , on l a r ı n üzün t ü s ü ben im üzüntümdür. Tanrı ‘ n ı n he r günü ay n ı s a a t t e Fon t a n k a ‘ d a rasladığ ım u f a k t e f e k b i r i h t i y a r l a da ne r d e y s e ahb a p l ı k peydahladım . Görkem l i , da l g ı n b i r gö r ü n ü ş ü ol a n bu i h t i y a r , sol elini sallayarak hep kendi kendine bir şeyler mı r ı l d a n
ı r ; sağ e l i n d e y s e , s a p ı a l t ı n kap l am a l ı , boğum boğum, uzun b i r baston vardı r . Adamc ağ ı z ben i f a r k e tmey e b i l e baş l a d ı , he r raslaşmada bana karşı b i r i l g i gö s t e r i y o r . Ben i ay n ı s a a t t e Fontanka’daki yerimde görmese neşesinin kaçacağın a ka l ı b ı m ı
basarım . Onun i ç i n d i r k i , ka r ş ı ka r ş ı y a ge l d i ğ im i z s ı r a l a r , ikimizin de keyfi yerindeyse, birbirimize selam verecekmiş
gibi bir havaya giriyoruz. Geçenlerde iki gün birbirimizi
görmeyip de üçüncü gün karşı l a ş t ı ğ ı m ı z zaman az ka l s ı n e l im i z i şapkalarımıza atıyorduk; neyse ki tam zamanında aklımız
başım ı z a ge l d i de e l l e r i m i z i i n d i r d i k , b i r b i r i m i z i sü z e r e k geçtik.
Evlerle de aram iyidir. Gezinirken birbiri ardı n d a n önüme çı k ı p bü t ü n pen c e r e l e r i y l e ban a bak a r a k k im i s i , “Merh a b a !
Nası l s ı n ı z ? Eh , ben çok şükü r i y i y i m , may ı s t a üz e r im e b i r ka t daha çı k a c a k l a r ” , k im i s i ; “Ee , na s ı l s ı n ı z bak a l ı m ? Ya r ı n ben i onarı y o r l a r ” , k im i s i de , “Dün az ka l s ı n yan ı y o r d um . Öyl e korktum ki!” vb. der gibidirler. Araları n d a s e v d i k l e r i m vardı r , k im i s i n i o l d u k ç a ya k ı n d a n t a n ı r ı m , b i r t a n e s i de önümüzdeki yaz kendisini mimara tedavi ettirecek. Tedavi
olurken, Tanrı e s i r g e y e , baş ı n a b i r şey ge lm e s i n d i y e he r gün uğray a c ağ ım or a y a . Hel e gü z e l i m pembe b i r ev i n öykü s ü n ü h i ç
unutamam. Taştan yapı lm ı ş , u f a c ı k , s ev i m l i b i r ev c eğ i z d i bu ; hantal komşuları n a bak ı p böbü r l e nm e s i n i , ban a bak a r k e n de yüzünün gülmesini gördükçe ona karşı i ç i m s ım s ı c a k o l u r d u .
Geçen hafta yanı n d a n ge ç e r k e n baş ım ı ka l d ı r ı r ka l d ı r m a z ; “Ben i sarı y a boy a d ı l a r ! ” d i y e ac ı k l ı b i r s e s i ş i t t i m . Bi r de bak t ı m ki, ne göreyim!.. Haydutlar! Barbarlar! Ne sütun bı r a km ı ş l a r , ne sundurma; hepsini kanarya sarı s ı n a boy am ı ş l a r ! Kan ım beynime sı ç r a d ı . Çin İmpa r a t o r l u ğ u ren g i n e boy a n a r a k çirkinleştirilen zavallı do s t um a bakmay a day a n am a y a c a ğ ım i ç i n o günden beri de semtine uğramı yo r um .
İşte, okuyucum, Petersburg’u ne kadar yakından tanıdığımı
artı k an l am ı ş bu l u n u y o r s u n u z .
Nedenini ortaya çı k a r ı n c a y a kad a r b i r t e d i r g i n l i ğ i n üç gündü r içimi kemirdiğin i yuk a r d a sö y l em i ş t i m . Sok a k t a
can ım sı k ı l ı y o r , “O yok , bu yok , öt e k i ne ce h e n n eme g i t t i ! ” d i y e evde kendimi yiyordum. Tam iki gece; “Benim neyim eksik?
Burada niçin rahat edemiyorum?” diye odamda kı v r a n d ı m dur d um .
İsten kararmış, yeşil badanalı duvarlara, Matriyona’nın
başarı y l a ür e t t i ğ i örümc e k ağl a r ı y l a kap l a nm ı ş t a v a n a şaşk ı n şaşkın baktım. “Yoksa bütün sıkıntımın nedeni bunlar mı?” diye sandalyeleri gözden geçirdim. (Çünkü bir sandalye bile akşam bı r a k t ı ğ ı m b i ç i m d e durmuyo r s a s i n i r o l u r um . ) Pen c e r e y e gö z gezdirdim; hepsi boşuna… İç im b i r t ü r l ü r a h a t e tmed i ! Hat t a Matriyona’yı çağ ı r a r a k , örümce k l e r d e n , he r zaman k i pasaklı l ı ğ ı n d a n do l a y ı kend i s i n i f a z l a üzmed e n az a r l a d ı m .
Kadı n tu h a f tu h a f bak t ı k t a n so n r a çek t i g i t t i , örümc e k l e r s e yerlerinde hâlâ sapasağlam dur u yo r l a r .
En sonunda bu sabah işin içyüzünü anlayabildim. Öyle ya,
herkes benden kaçı p ya z l ı ğ a kap ağ ı a t ı y o r d u . (Bu bay ağ ı
anlatım ı n d a n do l a y ı özü r d i l e r i m , şu and a yük s e k üs l u b u n h i ç
sı r a s ı deği l . ) Çünkü Pe t e r s b u r g ‘ d a he r k e s ya ya z l ı k l a r ı n a gitmişti, ya da yeni gidiyordu. Çünkü sokakta her araba
kiralayan kerli ferli adam, gözümde, günlük işini bitirdikten sonra yazlığa , a i l e s i n i n yan ı n a döne n pek s ay ı n a i l e bab a s ı
görünümüne bürünüyordu. Çünkü karşı l a ş t ı ğ ı m yay a l a r ı n : “B i z buraya şöyle bir uğrad ı k , i k i s a a t s on r a ya z l ı ğ a g i d e c eğ i z ”
diyen kibirli bir havası va r d ı . Kar g i b i bey a z i n c e parmakları y l a pen c e r e y e vu r d u k t a n so n r a , gü z e l b i r k ı z , ba ş ı n ı
dış a r ı ç ı k a r a r a k , e l i n d e s a k s ı l a r l a ç i ç e k s a t a n ç i ç e k ç i y i çağırmay a gör s ü n . Hemen o and a bu ç i ç e k l e r i n , zev k i n i ç ı k a r m a k için deği l de , çok geçmed e n ya z l ı ğ a t a ş ı n a c a k l a r ı , ç i ç e k l e r i de yanları n d a gö t ü r e c e k l e r i i ç i n s a t ı n a l ı n d ı ğ ı n ı düşünmey e başlı y o r d um . Bu kad a r l a da ka lm ay ı p bu yen i , öz e l ke ş f i m d e büyük başarı l a r e l d e e tmey e baş l a d ı m . Kim i n , ne çeş i t ya z l ı k t a kaldığ ı n ı b i r bak ı ş t a yan ı l m a d a n an l ı y o r d um . Kamenn i Mahallesi’nde, Aptekarski Adaları ‘ n d a ya da Pe t e r h o f Caddesi’nde oturanlar, yapmacı k , i n c e t av ı r l a r ı y l a , i k i d i r
h em bir çekirdek yazlı k g i y im l e r i y l e on l a r ı k ı r ev l e r i n d e n ken t e getiren gösterişli arabaları y l a gö z e ça r p ı y o r l a r d ı . Pa r g o l o v o ve daha ilerde oturanlar, ilk bakış t a i n s a n d a ak l ı baş ı n d a , oturaklı k im s e l e r i z l e n i m i b ı r a k ı y o r ; Krev s t o v s k i Ada s ı ‘ n a yazı ge ç i r m e y e ge l e n l e r şen şak r a k t a v ı r l a r ı y l a d i k k a t i çekiyorlardı .
Dağ g i b i ev eşy a l a r ı y l a , mas a l a r l a , s a n d a l y e l e r l e , d i v a n l a r l a , daha bir sürü ı v ı r z ı v ı r l a do l u , üs t e l i k çoğu zaman bü t ü n bunları n t e p e s i n e kur u lmu ş , e f e n d i s i n i n eşy a l a r ı n ı gö z ü n ü n bebeği g i b i s a k ı n a n s ı s k a aş ç ı kad ı n l a r ı n bu l u n d uğu d i z i d i z i yük arabaları y l a , ar a b a l a r ı n yan ı n d a d i z g i n l e r i e l l e r i n d e tutarak yürüyen sürücülere raslasam; Neva, Fontanka üzerinden Çyorni Deresi’ne, adalara kadar giden, çeşitli ev eşyaları y l a tı k a b a s a do l d u r u l m u ş kay ı k l a r gö r s em ; bu ar a b a l a r , bu kay ı k l a r gözümde çoğal ı y o r , çoğa l ı y o r d u . Herke s ay a k l a nm ı ş , ha r e k e t e geçmiş, kervanlar halinde yazlığa göç ü y o r muş g i b i m e ge l i y o r d u .
Sanki bütün Petersburg boşalarak yerinde ı s s ı z b i r çö l kalacaktı . Bu dur umu gö rd ü k ç e kend i kend im d e n utanmaya, gücenmeye, hüzünlenmeye başladım ; ben im ne g i d e c e k b i r ya z l ı k evim, ne de böyle bir yere gitmem için ortada bir neden vardı .
Aslı n d a he r yük ar a b a s ı y l a , f a y t o n k i r a l a y a n e f e n d i k ı l ı k l ı
adamla gitmeye can atı y o r d um , ama h i ç b i r i , eve t h i ç b i r i ben i çağırm ı y o r d u ; s a n k i köş emde unu t u l mu ş t um , ge r ç e k t e n de he r k e s için bir yabancı y d ı m .
İşte böylece o kadar çok gezdim, dolaştım ki, sonunda her
zamanki gibi, nerede olduğumu unu t a r a k b i r d e n b i r e kend im i kentin çı k ı ş kap ı s ı n d a bu l d um . O anda i ç i m e b i r s e v i n ç da l g a s ı
yayı l d ı , ad ım l a r ı m ı s ı k l a ş t ı r a r a k ken d im i kap ı n ı n d ı ş ı n a attım , ek i l m i ş t a r l a l a r a , ç ay ı r l a r a doğru yü r ü d üm . Ar t ı k yorgunluk filan duymuyor, üzerimden ağır b i r yükün ka l km a k t a olduğunu h i s s e d i y o r d um . Gel i p ge ç e n l e r i n yü z ü n d e b i r gü l üm s eme vardı , ne r e d e y s e eği l i p s e l am ve r e c e k l e r d i ; he r k e s b i r şey l e r e seviniyor, püfür püfür sigara tüttürüyordu. Ben de çok
sevinçliydim, şimdiye dek bu kadar neşeli olmamış t ı m . Ans ı z ı n İtalya’daymışım gibi, kentin taş yığını arasında bunalmış bir kentlinin yarı ha s t a ruh ha l i y l e hay r a n hay r a n k ı r l a r ı seyrediyordum.