Bazı insanlar için,”Parlak bir geleceği var,” ya da “Geçmişi ne kadar renkli?” dendiğini sık sık duyarsınız. Böylesi sözler, birer metafor olmaktan daha fazla anlamla yüklüdür. Konuşan kişinin iç düşüncelerinin birebir ifadesi olan bu tür sözler, kendi deneyimlerinizi yararlı biçimlerde değiştirmenizi öğrenmek açısından da bir anahtar niteliğindedir. Örneğin, tam da şu anda, zihninizde gelecekteki yaşamınızda başınıza gelmesini dilediğiniz güzel bir olayın resmini tasarladığınızı düşünün ve daha sonra bu resim üzerinde çalıştıkça duygularınızın nasıl değiştiğini hissetmeye çalışın. Resme canlılık katarken ondan daha fazla şey “beklemeye” başladığınızı hissediyor musunuz? İnsanların çoğu canlı bir resim karşısında daha olumlu tepkiler verirken, soluk bir resme tepki verenlerin sayısının çok daha az olduğu söylenebilir.
Şimdi geçmişinizde yaşadığınız hoş bir anınızı aklınıza getirin ve o anınızın resmini daha canlı ve yoğun renklerle donatın… “Renkli bir geçmiş”, o anınıza karşı tepkinizin yoğunluğunu nasıl değiştiriyor, değil mi? Anınızı daha renkli hale getirdiğinizde duygularınızda bir farklılık sezmezseniz, bu sefer aynı anınızı siyah-beyaz olarak tasarlamaya çalışın. Resim renklerini kaybettikçe tepkileriniz de canlılığını kaybedecektir.
Sıklıkla işitilen başka bir söz, “Yaşamınıza bir-iki pırıltı katın,”dır. Yine güzel bir deneyiminizi hatırlayın ve o deneyiminizle ilgili olarak zihninizde tasarladığınız resme, parlayan ışıktan birkaç pırıltı serpiştirip, duygularınızı izlemeye başlayın. (Televizyon reklamcıları ve pullu elbise tasarımcıları bunu iyi bilirler!)
Tatsız olaylar için başvurulan öğüt ise, “Geçmişinizi arkanızda bırakın”dır. Size kendinizi hâlâ kötü hissettiren bir anınızı aklınıza getirin ve o anınızın resminin şimdi nerede, ne kadar uzağınızda olduğunu hissetmeye çalışın. Galiba hemen önünüzde duruyor, değil mi? Hemen onu alın ve arkanıza bırakın. Bu hareketiniz, o anınızı yaşama şeklinizi değiştirecektir.
Bunlar, Richard Bandler’in son “birkaç yılda geliştirdiği yeni NLP “alt temsil sistemleri” modelinin basitliği ve gücünü ortaya koyan ve ilk akla gelen örnekler. NLP’nin İlk modellerinden birisi, “Temsil Sistemleri” fikriydi. Bizler herhangi bir deneyimimizi düşünürken, duyusal sistemin temsillerinden (görsel resimler, işitsel sesler ve dokunsal duygular) yararlanırız. Son on yılda verilen NLP eğitimlerinin büyük kısmında, duyguları ve davranışları değiştirmek iizere bu tür temsil sistemleriyle ilgili bilgilerden yararlanmanın çok çeşitli hızlı ve pratik yollan öğretilmiştir. Alt temsil sistemleri, her temsil sistemi içindeki daha küçük öğelerdir. Örneğin görsel alt temsil sistemlerinin bazıları parlaklık, renk, büyüklük, mesafe, mekân ve odaklanmadır. Alt temsil sistemlerini bilmek, değişim modellerinde daha da hızlı, kolay ve özgül olan tamamen yeni bir alanı önümüze açacaktır.
1977 sonbaharında NLP’yle ilk kez tanıştığımızda, davranışları değiştirmenin bu yeni, heyecanlı ve hızlı yolları üzerinde çalışırken, eskiden bildiğimiz şeylerin çoğunu bir kenara bırakmıştık. O sıralarda Richard Bandler ile John Grinder, büyük bir gelecek vaat eden bu yeni alanın gelişmesi konusunda birlikte çalışıyorlardı. NLP, bilinçdışı göz hareketlerini inceleyerek bir insanın içsel sürecinin nasıl izleneceğini, eski tatsız duygusal tepkilerin birkaç dakika içinde ya da daha uzun sürelerde nasıl değiştirileceğini öğretiyordu.
Şimdi, aradan yedi yıl geçtikten sonra, bu vaatlerin hepsi ve hatta daha fazlası yerine getirilmiş durumdadır. NLPnin temel fikir ve tekniklerinin hepsi, hem zamanın sınavından, hem de daha zorlu olan, başkalarına NLP’den pratik biçimde yararlanmayı öğretme sınavından geçmiştir. Ve NLP, genellikle, iletişim ve değişimin keskin ucundaki alan olarak adlandırılmaktadır.
NLP’nin sunduğu kavramsal yaklaşımın, enformasyon bilimi ve bilgisayar programcılığında sağlam temelleri vardır, fakat bunun yanında, insanların canlı deneyimlerinin gözlenmesiyle de çok yakından ilişkilidir. NLP’deki her şeyi kendi deneyiminizle ya da başkalarını gözlemleyerek ilk elden doğrulayabilirsiııiz.
Bu kitapta anlatılan ve öğretilen yeni alt temsil sistemleri, kişisel değişim yaratma konusunda NLP’nin daha önceki yöntemlerinden çok daha hızlı ve etkili yollardır. Başlıca olarak sadece üç temsil sistemi, ama her temsil sisteminin içinde çok sayıda başka alt temsil sistemleri vardır. Alt temsil sistemleri, tam bir ifadeyle, beyinlerimizin deneyimleri türlerine göre ayırdığı ve kodladığı yolları gösterir. Alt temsil sistemlerinin değişim modelleri, insanın programını (deneyimlerimiz hakkında düşünme ve karşılık verme biçimlerimizi) doğrudan değiştirmekte de kullanılabilir.
Bu alana eleştiriyle yaklaşan bazı yazarlar, NLP’niıı çok “soğuk” ve “teknik” kaldığı noktasına işaret etmişler ve basit alışkanlıklar ile fobilerde etkili olabilmekle birlikte, “özsel varoluş sorunları” karşısında etkisiz kaldığını savunmuşlardır. Biz bu eleştirel bakışların, altıncı ve yedinci bölümlerde gösterilen, anlayışları ve inançları değiştirme yöntemlerine karşı gösterdikleri tepkiler üzerinde duracağız.
Elinizdeki kitap, zihninizin nasıl çalıştığını anlamanın yeni ve pratik bir yolunun kapısını açmaktadır. Daha önemlisi, beyninizi çalıştırmakla yararlanabileceğiniz özgül basit ilkeleri; hoşnut kalmadığınız zaman deneyimlerinizi nasıl değiştireceğinizi, hayatınızdan memnunken yaşadıklarınızı nasıl daha keyifli hale getireceğinizi öğretmektedir.
Bilinen ilkeleri uygulamaya geçirme ve bu ilkeleri yararlı biçimlerde uyarlama, ya da çeşitli zamanlarda küçük değişiklikler yapma yeteneği çoğumuzda vardır. Richard Brandler’in özel dehası, sürekli biçimde yeni ilkeler ortaya koymakta ve onları bizlere sunmakta benzeri görülmemiş bir yeteneğe sahip olmasıdır. Ondaki espri duygusu, bazen, bilhassa psikoloji ve psikiyatri mesleklerini hedef aldığında (tabii iğneli oklarından diğer “uzmanlar” da kendilerine düşen payı alırlar) itici ve kibirli görünebilir. NLP’nin 10-dakikalık fobi/travma tedavisiyle ilgili metinler ilk kez altı yıl önce yayımlanmış olmasına rağmen, psikologların çoğunun, bir fobinin iyileştirilmesi için birkaç ay ya da yıllık bir karşılıklı görüşme ve ilaç tedavisinin (ve bir ton para harcamanın) gerekli olduğuna inanmayı sürdürdüklerini dikkate aldığımızda, bu saldırganlığı bir parça haklı görmeniz mümkün olacaktır. Oysa biz kendi yöntemimizi yüzlerce kere gösterdiğimiz ve başka insanlara da öğrettiğimiz zaman, “Mümkün değil,’ diye tepki gösterenlerin nasıl bir hayal kırıklığına uğradıklarını iyi biliyoruz.
Herhangi bir endüstride ciddi bir teknik yenilik ortaya atıldığında, dünyanın dört bir yanındaki imalatçılar, kendileri harekete geçmezlerse rakiplerinin onları devre dışı bırakacağından emin oldukları için, bu yeni yöntemden hemen yararlanmaya can atarlar. Ne yazık ki, uzmanlarının bir problemi çözmeyi ne kadar uzatırlarsa o kadar daha fazla ücret aldığı psikoloji gibi alanlarda çok ciddi bir atalet göze çarpmaktadır. Buradan anlaşılacağı gibi, ödüllendirilen beceriksizlik olduğu için, bu alanlardaki yeni ve daha iyi yöntemlerin disiplinin ana akımı içine girmesi de daha uzun sürmektedir.
Psikoloji alanında görülen ataletsizlik pek çok çevrede derin bir üzüntüye neden olmaktadır, örneğin, aile terapisi alanında bir sürü yenilik getirmesiyle ünlü Salvador Minuchin yakın bir zamanda şöyle demiştir:
“İnsanlar (araştırıma) bulgularımıza nasıl tepki verdiler? Kendi paradigmalarını savunarak- Yeni bilgilere karşı bir tutum tespit ederken, her zaman, eskiden yaptığımız şeyleri yine bize gösterildiği gibi sürdürmekte inat etmek gibi bir sorunla karşı karşıya kalırız.”
Bu ataletsizliğe rağmen, psikoloji ve psikiyatri dallan içinde önemli istisnalara; çalışmalarını daha hızlı, daha iyi ve daha kapsamlı hale getireceği için hastalanna yarar sağlayabilecek yöntemleri öğrenmeye gerçekten istekli olan uzmanlara rastlanmaktadır. Umarız bu kitap sizi de aynı yola yönlendirir.
Birkaç yıl önce, Richard Bandler’in dehasının aydınlattığı yeni yolun farkına varmıştık ve bu yeni modellerin iyice yaygınlaştırılması halinde İnsanlara ne kadar yarar getirebileceğini görüyorduk. Yine de bizi bu kitabı yazmaya iten şey, Bandler’in NLP yorumundaki alt temsil sistemlerinin bizi derinden etkilemesi ve heyecanlandırması olmuştur.
Kitabı yazmaya girişirken elimizdeki hammaddeler, Richard’ın son zamanlarda vermiş olduğu seminerler ile atölye çalışmalarındaki ses kayıtları ve yazılı notlardan ibaretti. Arkasından, bu zengin materyali türlerine göre sınıflandırma ve bir düzene koyma, oradaki öğütleri kişisel deneyimlerimizle yaşama ve nihayet daha zengin bir kavrayış gücüne ulaşmak için başkalarına öğretme aşamasından geçtik. Son olarak ve öğrendiğimiz her şeyi değerlendirerek, elimizdeki materyali bir kitap formuna soktuk. Tabii mevcut materyalleri daha kolay anlaşılabilecek şekilde düzenleyip bir sıraya koyarken, seminerlerin özgün üslubu ve tadını korumaya çalışmaktan geri kalmadık.
Hızla gelişmekte olan alanlardaki kitapların çoğu, basıldıkları tarihten beş-on yıl geçtikten sonra eskirler. Elinizde kitapta yararlandığımız materyaller yaklaşık üç yıllıktır. İleri NLP seminerlerinde öğretilmekte olan başka yeni alt temsil sistemi modelleri de vardır ve Richard yeni modeller geliştirmeye devam etmektedir.
NLP’nin temel ilkelerinden birisi, bir cümledeki sözcüklerin sırası gibi, deneyimlerin sırasının da anlamı etkilemesidir. Bıı kitaptaki bölümlerin sırası dikkatle düşünülerek tasarlanmıştır. Daha sonraki bölümlerde işlenen materyallerin önemli bölümü, daha önceki bölümlerde sunulmuş bilgi ve deneyimleri zaten bildiğinizi varsayacağından, onları sırayla okumanız halinde NLP serüvenini çok daha derinden kavrayabileceksiniz.
NLP’nin başka bir temel ilkesi, sözcüklerin, deneyimlerin yetersiz etiketleri olmaktan daha fazla önem taşımadığıdır. Bir çiviyi bir tahtaya çakmayı okumak bir şeydir; çekici elinizde tutup, çivinin tahtaya girerken çıkardığı sesi duymak başka bir şey. Öte yandan, çekiçteki titreşimi ve bükülmeyi hissetmek ve çivinin tahtanın iyice girerkenki hareketini izlemek de tamamen başka bir şeydir.
Bu kitaptaki modeller sizin aletlerinizdir. Her alet gibi onların da tam olarak anlaşılması için kullanılmaları ve sürekli bir etkinlikle uygulanmaları gerekir. Eğer kitabın içeriği konusunda ilk bir fikir edinmek istiyorsanız önce sayfalara hızla göz atabilirsiniz. Fakat bu bilgilerden gerçekten yararlanmak gibi bir düşünceniz varsa, bunları kendi deneyimleriniz ve başkalarının deneyimleriyle sınamaktan başka bir yol yoktur. Aksi takdirde öğrendiğiniz şeylerin “akademik” bilgiler olmaktan öteye gidemeyeceği kesindir.
Connirae Andreas
Steve Andreas
Nisan 1985
1
OTOBÜSÜ KİM KULLANIYOR?
Nöro-Linguistik Programlama, şu ya da bu alanda uzmanlaşmak zorunda kalmamak için benimsediğim bir sözcüktür. Ben üniversitedeyken hep kararsızlık içinde olan insanlar arasındaydım ve tutumumu değiştiremeyince kendimi zorlamayıp, olduğum gibi devam etme yolunu seçmiştim. NLP’nin temsil ettiği şeylerden birisi, insandaki öğrenme yetisine bir bakış açısı sunmasıdır. Onlarca psikolog ve sosyal hizmet görevlisi NLP’yi bir “terapi” gibi yorumlayarak kullandıkları halde, ben NLP’yi bir eğitim süreci olarak adlandırmayı daha doğru buluyorum. Zaten biz NLP’cilerin temel işlevi, insanların kendi beyinlerini kullanmalarını öğretecek yollar geliştirmektir.
İnsanların çoğu beynini etkin ve bilinçli biçimde kullanmıyor. Hepimizin beyni, “kapalı” düğmesi olmayan bir makineye benzer. Ona yapacak iş vermezseniz sıkılıncaya kadar çalışmaya devam eder. Bir insanı hiçbir dışsal deneyimin yaşanmadığı duyusal bir havuza bırakırsanız, içsel deneyimde derinleşmeye başlayacaktır. Beyniniz yapacak bir iş bulamadan boş boş oturursa, ne olduğuna aldırmadan oyalanmayı tercih eder. Siz bundan kaygı duyabilirsiniz, ama onun böyle bir derdi yoktur.
Örneğin, hiç kendi işinizin gidişatı konusunda derin derin düşüncelere daldığınız ya da sizi sıçrayıp uykudan kaldıracak kadar parlak bir fikrin aklınıza geldiği oldu mu? İnsanların sırf baş döndürücü bir anlarını hatırladıkları için gecenin ortasında uyanıverdiklerine çok sık rastlanır. Kötü bir gün geçirmişseniz, beyniniz bunu size tekrar tekrar yaşatacaktır; bu yüzden o geceyi, hatta sonraki haftayı bile eliniz ayağınız titrer bir halde geçirebilirsiniz.
Çoğu insan bu noktada da durmaz. İçinizden kaçının, uzun zaman önce başınızdan geçen tatsız olayları hatırlamadığı olur? Beyniniz bu durumlarda, “Haydi, bir daha yapalım! Öğlene kadar daha yarım saat var, gerçekten moral bozucu olan bir tatsız olayı daha düşünelim. Aradan üç yıl geçmiş olsa bile yine sinirlenebiliriz belki,” deyip duran bir haldedir.
Ben sizden kendi deneyimlerinizi değiştirmeyi ve beyninizde olup bitenler üzerinde belli bir denetim kurmayı öğrenmenizi istiyorum. İnsanların çoğu kendi beyinlerinin esiridir. Sanki otobüsün sürücü koltuğuna zincirle bağlanmışlardır ve direksiyon başkasındadır. Ben sizin kendi arabanızı kullanmayı öğrenmenizi istiyorum. Beyninize siz yön vermezseniz, ya kontrolden çıkmış bir halde bir yere çarpıp duracak, ya da sizin adınıza kontrolü başkaları ele geçirecektir ve bu başkalarının her zaman sizin çıkarlarınızı düşünmemeleri de son derece doğal bir durumdur. Ayrıca, sizi düşündüklerini varsaysak bile, yanılma ihtimalleri çok fazla olacaktır.
NLP, öznelliği (okulda nedense çok kötü bir şey olduğu söylenmiştir bunun) geliştirebilme fırsatıdır. Aynı şekilde, okullarda gerçek bilimin şeylere nesnel bir açıdan baktığı öğretilir.