ÖYKÜNÜN YAZIMI BASIMI YAZARI VB HAKKINDA BİLGİLER
Edebiyatımızda köy romancılığı da denilen roman ve öykücülüğünün ilk önemli temsilcilerinden birisi olan yazarın bu öyküsünde öldürülen oğlu için devlete şikâyetçi olmayan ama olay açığa çıkınca oğlunun cesedini kağnısına yükleyerek vilayete taşımak zorunda kalan yaşlı ve kimsesiz bir kadının dramı anlatılmaktadır. Daha ziyade romanları ve şiirleri ile ün kazanan Sebahattin Ali’nin ilk öyküsü “Bir Orman Hikâyesi” adlı öyküsü olmaktadır. Bu öyküsü “ Resimli Ay” adlı dergide tefrika edilmiş (30 Eylül 1930) yazar bu öyküsünden sonra diğer öykülerini ve romanlarını peş peşe kaleme almıştır.
Öykü ve romanlarını Almanya dönüşü ve Sinop cezaevindeki mahkûmiyetinden sonra yazmaya başlayan Sebahattin Ali, af yasasından yararlanarak hapisten çıktıktan sonra, özellikle Varlık dergisinde yayımladığı “Kanal”, “Kırlangıçlar”, “Arap Hayri”, “Pazarcı”, “Kağnı” (1934 – 1936) gibi öyküleriyle dikkatleri üzerine çekmişti.
Sabahattin Ali eserlerinde ezilen köylü, ezilen kasaba insanı, otorite karşısında çaresiz kalan insanları ele alan öyküler ve romanlar yazarken bir yandan da, aydın ve kentlilerin Anadolu insanına karşı takındıkları küçümseyici tavrı eleştirmekten geri kalmamıştır.
“İhtiyar kadın, iki sıska ve küçük, birer eşek kadar küçük öküzün çektiği kağnının arkasında çıplak ayakları taşlara takılarak; elinde değnek, ağlamaktan kısılmış sesiyle öküzlere bağırmaya çalışarak, yürüyordu. Yaz gecelerinin parlak ay ışığı altında çakalların sesini bastıran bir gıcırtı ile ağır ağır ilerleyen bu kağnı, hiç de bir ölü taşıra benzemiyordu: Öküzler sırtlarına vuran aydınlık altında canlı ve gürbüz; yamalı yorgan ve köhne kağnı fevkalade kıymetli bir madenden yapılmış gibi güzel ve yeni görünüyorlardı.” (Kağnı)
ANAFİKİR
Gerçekler mutlaka ortaya çıkacaktır. Bir insan ne kadar fakir, yoksul ve çaresiz olursa olsun hakkını aramayı ve hakkını savunmayı bilmelidir.
KONUSU
Gariban, fakir, yoksul çaresiz köylülerimizin güçsüzlüğü ve haksızlıklara boyun eğmek zorunda kalışları
KİŞİLER
Savrukların Hüseyin: Köyün zengini Mevlut Ağa’nın oğlu, Sarı Mehmet’i vuran kişidir
Mevlut Ağa: Köyün en zengini olan olayları para gücü ile çözmeye çalışan, köydeki herkesin çekindiği güçlü bir adam
Sarı Mehmet: Bir tarla meselesi yüzünden Savrukların Hüseyin tarafından ark başında vurulan gençtir.
Sarı Mehmet’in annesi: Oğlunun acısını içine gömen zavallı, çaresiz bir anne.
Garip Mehmet: Sarı Mehmet’in cinayet kurban gittiğini hükümete bildiren kişi
İmam ve Muhtar: Sarı Mehmet’in cinayetini örtbas etmeye kalkışan, Sarı Mehmet’in annesinin şikâyetçi olmamasını isteyen ve jandarmaya bildirmemesi için
nasihat edip kadınım korkutan ve tehdit eden kişiler
ÖZETİ
Savrukların Hüseyin Sarı Mehmet arasında tarla sulama meselesi vardır. Savrukların Hüseyin bu yüzden sulama arkı başında Sarı Mehmet’i vurur. Otuz haneden oluşan köy halkı bu nedenle karışır.
Jandarma karakolu altı km uzaktadır ve köylüler olayın jandarmalara duyurulmaması için tedbir alır. Olay duyurulmaz ise jandarmalar köye gelmeyecek, kimse hapis yatmayacaktır. Bu nedenle köylüler Savrukların Hüseyin’in babası Mevlut Ağa‘nın evine toplanıp olayı örtbas etmek için karar alırlar. Köylüler Sarı Mehmet’in ihtiyar anasının yanına gelerek şikâyetçi olmaması için ona baskı yapmaya başlar. Köy halkı ihtiyar kadına davacı olmaması için şiddetli bir baskı yapıp uzun uzun tembihler verip nasihatler ederler. Sarı Mehmet’in ihtiyar anası başını sallayarak nasihatleri dinler. Bir yandan vurulan oğlu için yüreği yanmakta diğer yandan da köy halkının istediğine boyun eğmek zorunda kalmaktadır.
Üstelik Sarı Mehmet ölmüş evin dışında ve kapının önünde hasırda yatmaktadır. Ölen Sarı Mehmet’in üstüne eski ve kirli bir keçe de atmışlardır. Sarı Mehmet’in anası bir yandan ağlamakta bir yandan oğluna üzülmekte diğer yandan da köylülerin ağır baskısı altında ezilip gitmektedir.
Kahvedeki köylüler yavaş yavaş oradan uzaklaşır. Sarı Mehmet’in vuurlan kanları üzerinde karasinekler uçmaktadır. Köylüler oradan uzaklaştıktan sonra ihtiyar kadın oğlunun cesedinin başına kadar gider ve oğlunun cesedi üstüne konan sinekleri kovalarken ağlamaya devam eder. Köydeki bir delikanlı gelerek Sarı Mehmet’in cesedini kadının evine kadar getiriler
Sarı Mehmet, köylüler tarafından bir hastalık nedeni ölmüş gibi mezara gömülür. Cenaze defnedildikten ve ezandan sonra Savrukların Hüseyin’in babası Mevlut Ağa, ölen Sarı Mehmet’in anasına bir torba un ve bir kesekâğıdı şeker yollamış ver olay ört bas edilmiştir.
Fakat olayın üzerinden bir ay geçtikten sonra köye iki süvari jandarma gelir. Şehirden gelen süvari Jandarmalar ellerinde kâğıt kalem herkesin ifadesini lamaya başlamıştır. Köy muhtarı bundan dolayı çok korkmuş ve süvari jandarmaları ilk defa muhtarın ifadesine başvurmuştur. Süvari Jandarmasının birisi köylülerin ifadesini alırken diğeri ise köy içinde rastgele dolaşmakta olaya dair haberler ve deliller bulmaya çalışmaktadır. Mevlut Ağa’nın oğlu Savrukların Hüseyin’in işlediği bu cinayeti Garip Mehmet adlı biri duymuş ve olayı jandarmaya bildirmiştir. Olayı öğrenen hükümetin adamları da köye gelerek olayı ortaya çıkarmaya çalışmaktadır.
Sarı Mehmet’in anası kimseden şikâyetçi olmadığını söylemiştir. Çünkü köylüler onu sıkı sıkı tembihlemişler ve korkutmuşlardır. Üstelik otuz sene evvel kasabada olan bir olaya şahit gösterilmiş yalar yıllar boyu mahkemeye gide gide gele tarlalarını ekememiş hayvanlarına bakamamış o yıl çok sıkıntılar çekmişlerdir. Üstelik ne olursa olsun oğlu da geri gelecek değildir. Hatta şikayetçi olmakla Mevlut Ağa’nın da düşmanlığını kazanacak köy yerinde kendisinin de asla huzuru olmayacaktır. Kimsiz ve kimsesiz kalmıştır. Bu nedenle de köylüleri de karşısına almak istememektedir.
Fakat Jandarmalar rahat durmamışlar köyün mezarlığına gidip köylülerle birlikte Sarı Mehmet’in cesedini mezardan çıkarmışlardır. Üstelik Jandarmalar yaşlı kadını çağırıp kağnıyı koşmasını istemişler mezardan çıkarılan Mehmet’in cesedini kağnıya koyarak oğlunun kurtlanmış ve parça parça olmuş ölüsünü bir yorgana ve bir şilteye sararak kağnıya sermişler ve cesedi şilte ve yorganla kağnıya bağlamışlardır.
Gece olunca yaşlı kadın ve jandarmalar yola çıkarlar. Kadının ayağında terlik veya ayakkabı da yoktur. Jandarmalar köyün muhtarı, köyün imamı ve Savrukların Hüseyin’i de birbirine bağlayarak önlerine katarlar.
.İhtiyar kadın, yalın ayak kağnıyı sürmektedir. Kağnıya koştuğu öküzler çok cılız kalmıştır. Kadın ise iki zayıf öküzün çektiği kağnının arkasında bir elinde değnekle yürümekte oğlunun kurtlanmış ve parçalanmış cesedine baka baka yalın ayaklarını taşların üstünde parçalaya parçalaya gitmektedir. Bir yandan ağlamakta diğer yandan da ağlamaktan kısılmış sesi ile öküzlere komutlar vermektedir. ayakları taşlara takılarak elinde değnek, ağlamaktan kısılmış sesiyle, olan bitenden sersemlemiş bir halde sendeleye sendeleye yürümektedir.
Kağnının tekerleri taşlar çarptıkça üzerindeki ceset kıpırdamakta kağnıdan çıkan sesler ve yükselip alçalan uzun gıcırtılar ay ışığı altında gecenin sessizliğini yırtarak çıkmaktadır.